Eugeniusz Żuk ps. „Przeor” i ROAK

Eugeniusz Żuk urodził się 2 stycznia 1927 r. w Nieświeżu, słynnej rezydencji rodu Radziwiłłów. Po śmierci ojca w 1930 r. matka wraz z dwoma synami: Jerzym i Eugeniuszem przeniosła się do Warszawy. Tam zastała ich wojna. Eugeniusz po wkroczeniu Niemców rozpoczął naukę w Zasadniczej Szkole Kupieckiej w Warszawie, jednocześnie uczęszczając na tajne komplety. W połowie 1942 r. wstąpił do Szarych Szeregów, a następnie ZWZ. Dostał przydział do obwodu Warszawa-Śródmieście. Pod koniec grudnia 1943 r. spotkała go rodzinna tragedia – gestapo aresztowało starszego brata Jerzego (ur. 1925), który w styczniu 1944 r. został rozstrzelany w jednej z licznych wtedy egzekucji publicznych w Warszawie, zarządzanych przez kata stolicy gen. Franza Kutscherę celem złamania oporu mieszkańców miasta.

Zmusiło to Eugeniusza na przejście na całkowicie nielegalną stopę – ukrywał się do maja 1944 r. a później wstąpił do oddziału partyzanckiego AK w Puszczy Białej. Używając pseudonimu „Kord” został żołnierzem 8 kompanii III batalionu 13 pułku piechoty AK. Brał udział we wszystkich akcjach zbrojnych oddziału, m. in. w bitwach pod Jarząbką i Pecynką. W chwili wybuchu Powstania Warszawskiego usiłował przedostać się do walczącej stolicy, ale nadaremnie. Wrócił do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie AK na powrót tworzyła konspiracyjne struktury – tym razem w samoobronie przeciwko coraz bardziej natarczywym atakom NKWD i jej polskiej odpowiedniczki spod znaku UB. W listopadzie 1944 r. on i jego koledzy z konspiracji zostali siłą wcieleni do jednostki LWP, z której po miesiącu zdezerterowali. 28 grudnia 1944 r. „Kord” został aresztowany przez bezpiekę. 9 lutego 1945 r., mając zaledwie ukończone 18 lat, został skazany na 5 lat pozbawienia wolności i 2 lata utraty praw publicznych. Z więzienia we Wronkach wyszedł 26 września 1945 r. na podstawie ogłoszonej amnestii.

Swoje pierwsze kroki po wyjściu z więzienia skierował do Krakowa, gdzie od upadku Powstania przebywała jego matka. Zapisał się na skrócone kursy dla dorosłych w Gimnazjum św. Jacka, gdzie uzyskał tzw. „małą maturę”. Dużą maturę zdał następnie w Liceum im. Nowodworskiego. Był świadkiem brutalnej pacyfikacji, jakiej siły bezpieczeństwa dokonały w stosunku do uczestników uroczystości 3-majowych w 1946 r., głównie uczniów, studentów i młodzieży rzemieślniczej. Wziął udział w strajku szkolnym, który ogłoszono na znak sprzeciwu przeciwko poczynaniom komunistów 3 maja w Krakowie. Rok później stał już na czele kilkudziesięciu tak samo młodych, jak on sam, ludzi, którzy nie zgadzali się na komunistyczne zniewolenie.

Organizacja przyjęła nazwę – Ruch Oporu Armii Krajowej. Obecny stan badań nie pozwala w pełni odpowiedzieć na pytanie o zasięg działania tej organizacji. Najsilniejsze struktury miała na północnym Mazowszu, ale wiadomo o jej działalności w Świętokrzyskim i na Kielecczyźnie. Powstanie ROAK było w jakimś sensie odpowiedzią na rozwiązanie AK, chaos, który powstał w pierwszych miesiącach powojennych w strukturach podziemia niepodległościowego, ale także był przejawem oporu wobec coraz wyraźniejszych prób likwidacji przez komunistów tego, co pozostało po AK. Likwidacji także w sensie fizycznym.Krakowska ROAK swój początek wzięła z powstałej pod koniec 1946 r. organizacji „Rezerwa Armii Krajowej” (RAK), skupiającej młodzież, głównie ze szkół ponadpodstawowych. Zasadniczym kierunkiem działania RAK był masowy werbunek kandydatów, szkolenie ideologiczne i wojskowe, gromadzenie broni oraz przygotowania do podjęcia działań w wypadku zbrojnego konfliktu między Wschodem a Zachodem. W swoim kształcie organizacyjnym RAK nawiązywał do form organizacyjnych AK. Podstawową komórką organizacyjną była 6-osobowa sekcja. Sekcje wchodziły w skład drużyny, a ta plutonu.